50 jaar kiezen voor Brussel - Waarom stemmen belangrijk is
Tentoonstelling 26 april – augustus 2024
2024: EEN UITZONDERLIJK VERKIEZINGSJAAR
In 2024 zijn het weerom politieke verkiezingen, en niet zomaar verkiezingen, maar álle verkiezingen samen in één jaar: in mei 2024, verkiezingen voor het Europees Parlement, voor de Kamer van volksvertegenwoordigers, voor het Vlaams, het Waals en het Brussels Hoofdstedelijk Parlement en voor het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap en in oktober 2024 provincie- raads-, gemeenteraads- en districtsraadsverkiezingen.
Dit politieke momentum wil het AMVB kaderen en toelichten met de tentoonstelling Kiezen voor Brussel, die doorgaat in het AMVB van april tot oktober 2024, een ideaal jaar om terug te blikken op de evolutie van onze verkozen instellingen sinds de laatste halve eeuw.
De verkiezingsjaren 1974, 1989 en 2006 worden uitgelicht als cruciale jaren voor de totstandkoming van het huidige Belgische politieke bestel en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in het bijzonder. De expo maakt ook duidelijk waarom stemmen belangrijk is en focust op een drietal breed maatschappelijke thema’s.
KIEZEN VOOR BRUSSEL: ERFGOEDPROJECT
Ook politiek cultureel erfgoed bestaat, materieel en immaterieel. Het betreft dan vooral documentair erfgoed: briefwisseling, affiches, flyers en dergelijke die vooral, zo niet uitsluitend, gebruikt werden voor verkiezingscampagnes van de politieke partijen en hun kandidaten. Tevens zijn er kranten- en tijdschriftartikels, televisiedebatten, stadsfotografie, cartoons en spotprenten. Ook voorwerpen zijn rijkelijk in collecties aanwezig, zoals ‘gadgets’ die voorheen nog uitgedeeld mochten worden (sinds 1989 ingeperkt door de Wet Dhoore).
In de culturele erfgoedsector wordt dit politiek erfgoed ondergewaardeerd, alsof het exclusief aan de politieke partijen zou toebehoren. Nochtans heeft politiek erfgoed een grote maatschappelijke waarde als uiting van politieke geplogenheden en als dusdanig ook van onze democratie. De afstand tussen onze politieke cultuur en die van 50 jaar geleden is opvallend groot. De kiezer werd toen op een heel andere manier benaderd en ‘verleid’.
In Kiezen voor Brussel wordt het Brusselse politieke erfgoed opgezocht en samengebracht voor de verkiezingsjaren 1974, 1989 en 2006. Deze verkiezingen speelden een rol in de Belgische staatshervormingen en tonen de evolutie van een unitaire natiestaat naar een federaal geheel van gewesten en gemeenschappen. Initieel wordt uitgegaan van de collecties van verkiezingserfstukken in het AMVB. Verder wordt het veld van het politieke erfgoed bij de archiefinstellingen in Brussel en in de rand in kaart gebracht en wordt actief gezocht naar bijkomende externe collectiestukken waarbij het AMVB hoopt nieuw archivalisch erfgoed te verzamelen voor bewaring in eigen huis.
Dit betreft niet enkel voorwerpen en documenten maar tevens nieuwe interviewopnames met toenmalige politieke kandidaten en hun entourage. Dit als aanvulling op de bronnen mondelinge geschiedenis die zich al in onze collectie bevinden.
Complementair aan eigen en nieuwverworven erfgoedmateriaal worden voor de tentoonstelling ook bruikleenaanvragen gevraagd aan andere gespecialiseerde archieven en instellingen. Dit vanuit een streven naar een inhoudelijke volledigheid.
KIEZEN VOOR BRUSSEL: BIJDRAGE AAN DE POLITIEKE GESCHIEDENIS VAN BELGIË
De tentoonstelling blikt terug op de verkiezingen van 1974, 1989 en 2006, respectievelijk 50, 35 en 18 jaar geleden. De tentoongestelde archiefstukken focussen op de inhoudelijke, materiële en stilistische aspecten van de verschillende electorale campagnes. Uit de politieke erfgoedstukken leiden we een aantal thema’s af die politiek-historisch belangrijk zijn. De gekozen jaren 1974, 1989 en 2006 dienen als ijkpunten voor analyses van verdere ontwikkelingen in de decennia die volgen.
In samenwerking met het wetenschappelijk comité van de tentoonstelling worden de hiernavolgende thema’s behandeld:
Politieke communicatie en marketing
Opvallend is de geheel andere stijl waarin politiek 50 jaar geleden werd bedreven. Niet enkel was de politiek een quasi exclusief terrein voor blanke mannen, de relatie tussen politicus en burger was top-down en politici hadden bijgevolg een zelfvoldaan, belerend voorkomen. Men poogde zelfs op een bepaalde manier nog kiezers te ‘kopen’ via politiek dienstbetoon, gadgets en eetfestijnen.
Communautaire tegenstellingen en de impact van de staatshervormingen
Vanaf 1974 wordt de communautaire strijd op de spits gedreven en staan tweetalige lijsten onder druk. De unitaire partijen houden op te bestaan. Parallel aan de staatshervormingen, leidt de politieke, sociale, economische en culturele implementatie ervan in Brussel in de jaren daarop steeds tot politieke verschuivingen en wrijvingen.
Belangrijke thema’s daarbij zijn de (over)vertegenwoordiging van de Vlamingen in de Brusselse regering die een tegengewicht moest bieden voor de (over)vertegenwoordiging van de Franstaligen op federaal niveau, de sterkere aanwezigheid van ‘communautaire’ partijen zoals FDF, VU en Vlaams Belang, de problematiek van de faciliteiten-gemeenten, de onwil om de 19 Brusselse gemeenten om te fuseren...
De grootstedelijke visies op Brussel en de ‘olievlek’ van Brussel binnen het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde beheersten vooral in de laatste decennia van de 20e eeuw tal van regeringsformaties en zorgden voor politieke instabiliteit.
Gelijkheid en representativiteit
De Europese verkiezingen van 2024 worden de eerste waarbij men vanaf 16 jaar een stem kan uitbrengen. In de laatste decennia daalde de minimumleeftijd eerst al van 21 naar 18. Daarbij pogen de beleidsmakers ook jongeren nauwer bij het democratisch proces te betrekken.
In 2006 konden ook voor het eerst niet-Belgen deelnemen, na jaren van discussies hierover. Vrouwen hadden op dat moment al een evenwicht bedongen op de lijsten. We zullen zien dat in de periode die onze tentoonstelling doorloopt, we evolueren van lijsten met bijna uitsluitend mannelijke kandidaten, over een minimumvertegenwoordiging van elk gender (minimum 1/3 van de kandidaten) tot pariteit.
De tentoonstelling biedt een kijk op ongekend of vergeten politiek erfgoed en tegelijk op de marketingstrategieën van de politiek. Ze biedt tevens klaarheid op het complexe Belgische staatsbestel en de evolutie ervan in de vorige eeuw en ze wil tenslotte ook aantonen waarom stemmen belangrijk is. Democratische beslissingen mogen dan niet de meest snelle en efficiënte vorm van regeren zijn, ze garanderen wel dat de bevolking betrokken wordt in het besluitvormingsproces en dat dit transparant kan gebeuren.
Op de thema's van de tentoonstelling wordt dieper ingegaan in het volgende nummer van Arduin in december 2023 en zij worden overzichtelijk voorgesteld in educatieve dossiers voor leerlingen van het secundair onderwijs. Reserveringen voor (geleid) bezoek vanaf januari 2024.
WETENSCHAPPALIJK COMITE
Het wetenschappelijk comité van de tentoonstelling bestaat uit: François Antoine (AR), Kris Deschouwer (VUB), Dirk Jacobs (ULB), Serge Jaumin (ULB), Dimokritos Kavadias (BRIO/VUB), Ann Mares (ADVN) en Joost Vaesen (BSI).
